Zimowe spacery po lesie to czas raczej kontemplacji niż zbierania ziół. Niewiele mamy możliwości o tej porze roku na skorzystanie z darów natury. Korzenie najczęściej są w zamarzniętej ziemi lub pod śniegiem, liście pokazuje tylko gwiazdnica albo jasnota gajowiec, owoce pozostałe z jesieni lepiej zostawić dla ptaków. W niektórych latach możemy jednak nacieszyć się obfitymi zbiorami owoców, a właściwie szyszkojagód, jałowca. 

Jałowiec pospolity, z rodziny cyprysowatych, pospolicie występuje w polskich lasach, ale nie tylko. Można go spotkać na terenach zarówno suchych, jak i wilgotnych, a nawet na bagnach. Potrafi dopasować się do różnorodnych środowisk, może także osiągać bardzo zróżnicowany pokrój. Spotkamy jałowce płożące się, niskie, a także rosnące jako wysokie kilkumetrowe kolumny. Tradycyjnie wykorzystuje się szyszkojagody jałowca w fitoterapii i żywieniu. Gałązek za to używano powszechnie do okadzania, obijania ścian w domach i oborach, a także do innych czynności, często na granicy magii i medycyny. 

Ciemnoniebieskie błyszczące od wosku jagody jałowca są uznanym surowcem zielarskim. Pobudzają czynności nerek, zwiększają ilość wydalanego moczu, zmniejszając tym samym obrzęki. Są składnikiem mieszanek poprawiających pracę układu moczowego. Coraz większym zainteresowaniem cieszy się także olejek eteryczny jałowcowy. Jałowca jednak nie wolno przedawkować, ponieważ w nadmiarze nie tylko traci swoje dobroczynne właściwości, ale… może nam także zaszkodzić. 

W składzie szyszkojagód jałowca znajdziemy: cukry (nawet do 30 proc.), flawonoidy, garbniki, do 8 proc. żywicy, związek goryczowy, kwasy organiczne, a także do 2 proc. olejków eterycznych. Olejek eteryczny jałowcowy zawiera: pinen, kamfen, kadynen, limonen. One to – odpowiednio stosowane – poprawiają trawienie, działają bakteriobójczo, grzybobójczo czy napotnie, hamują nadmierną fermentację w jelitach. Bardzo skuteczny jest olejek jałowcowy stosowany zewnętrznie: w maściach lub mazidłach, na problemy reumatyczne, nerwobóle czy zapalenia korzonków. 

W styczniu (i przez całą zimę) jest najlepszy czas na zbieranie szyszkojagód jałowca. Zapewne przy okazji zauważycie, że na jednym krzaku znajdziemy i zielone niedojrzałe owoce, jak i te granatowe, które łatwo spadają. Można je zbierać poprzez otrząsanie. Rozkładamy materiał pod krzakiem jałowca, i mocno nim potrząsamy. Dojrzałe owoce opadną. Należy je oczywiście w domu wysuszyć i trzymać w szczelnych pojemnikach. 

Słodko-gorzki smak granatowych kulek doskonale pamiętam z dzieciństwa. Podczas leśnych spacerów bardzo lubiłam je skubać z kłujących krzaków jałowca i rozgryzać. Mieszające się w nich dwa aromaty – słodki i gorzki – jednocześnie zachęcają i odpychają. Ma to swoje zalety, bo dzięki goryczce nie zjemy owoców za dużo. Za to umiejętnie korzystając z nich, możemy dodać smaku i wartości swojej codziennej kuchni.  

Szyszkojagody jałowca są od dawna wykorzystywane jako przyprawa, szczególnie do ciężkostrawnych potraw. Ponieważ jałowiec pomaga w trawieniu, to połączenie jest szczególnie udane. Dania, w których pragniemy uzyskać nutę zimowego lasu, koniecznie wymagają dodania kilku granatowych kuleczek zebranych zimą. 

Tradycyjnie wykorzystywano owoce jałowca do produkcji różnego rodzaju napojów. Najbardziej znane było piwo, ale także: wódka, wino i zimny fermentowany napój. W kulturze anglosaskiej najbardziej znany jest gin powstający właśnie z jałowca. U nas, na Mazowszu, Podlasiu i Pomorzu, wytwarzano piwo jałowcowe od dawna. Jednak na kilkadziesiąt lat zniknęło ono z rynku, a obecnie coraz więcej lokalnych przedsiębiorstw ma je w swojej ofercie. „Psiwo kozicowe”, „piwo kozicowe”, „piwo jałowcowe” to jego lokalne nazwy. Kozice to inaczej gałązki jałowca, którymi poganiano bydło idące na wypas. Dzięki wysokiej zawartości cukru w szyszkojagodach jałowca, dzięki dodaniu niewielkiej ilości miodu lub cukru, można uzyskać po kilku dniach fermentacji bardzo smaczny napój. Nie zawiera on alkoholu lub ma tylko jego śladowe ilości. 

Popularność jałowca w wytwarzaniu napojów spowodowana była zarówno wysoką zawartością cukru, jak i powszechnym występowaniem tego krzewu także w bardzo ubogich sosnowych lasach. Na takich terenach niewiele było roślin dających owoce czy w inny sposób nadających się do wykorzystania kulinarnego. Jałowiec zaś owocuje niezależnie od środowiska występowania. U naszych zachodnich sąsiadów pojawiają się także przepisy na wykorzystanie młodych gałązek jałowca do gotowania na jarzynę. Można również młode i delikatne igły wysuszyć i zmielić na proszek. Da się go używać jako namiastkę mąki i dodawać do różnych wypieków. 

Osobiście lubię dodawać jałowcowe kuleczki nawet do kawy, która nabiera wówczas nieoczekiwanego, ale bardzo przyjemnego aromatu. Sproszkowanych szyszkojagód używam także czasem zamiast pieprzu. 

I Was także zachęcam do kuchennych eksperymentów. Z naszymi rodzimymi roślinami. 

Na zdrowie!